Een tuin met blije bijen
Kun jij ook zo van de natuur genieten? Dan mag je de bijen wel dankbaar zijn! Bijen spelen een onmisbare rol in de natuur. Sinds 2000 kent Nederland een hoge bijensterfte. Een goede reden om de bij een handje te helpen...
De onmisbare rol van de bijen in de natuur
Bijen spelen een zeer belangrijke rol in de natuur. Ze zijn verantwoordelijk voor maar liefst 80% van alle bestuiving! Bestuiving (ook wel: bevruchting) vindt plaats wanneer een bij in een bloem kruipt om nectar te verzamelen. Daarbij komt de bij in aanraking met stuifmeel. Vervolgens vliegt een bij naar een volgende bloem, waar het stuifmeel wordt afgegeven. Zo vindt de bevruchting plaats. Deze bestuiving is zeer belangrijk. Zonder bestuiving krijgt een appelboom bijvoorbeeld geen appels. Met bestuiving bewijzen de bijen planten en mensen dus een grote dienst.
Hoge bijensterfte
Sinds 2000 is in veel landen de alarmbel geluid over de hoge bijensterfte. Bijensterfte is niet als één begrip te duiden. Als we spreken over enkele bijen dan is er vaak niet veel aan de hand. Maar als een groot deel van een bijenvolk of een heel bijenvolk dood gaat, gaan de alarmbellen rinkelen. Bijensterfte kan meerdere oorzaken hebben.
1. Ziektes, mijten en virussen
De varroamijt
De varroamijt vormt wereldwijd de grootste bedreiging voor de Europese honingbij. De varroamijt is een parasiet dat zich voortplant in het broed van het bijenvolk. De mijt voedt zich aan de pop, waardoor deze verzwakt of misvormd geboren worden. Ook bijt de zich vast op een volwassen bij en door de wondjes kunnen virussen binnenkomen. Deze aangetaste bijen leven korter.
Broedziekten
Amerikaanse vuilbroed is een zeer besmettelijke bacterieziekte van het broedsel van bijen, die vooral het jongste broed van bijen treft. Kalkbroed is het verstenen van de pop in het broednest en wordt vaak veroorzaakt door nat en guur weer.
Verdwijnziekte
Het fenomeen waarbij bijen ineens spoorloos zijn verdwenen, wordt ook wel verdwijnziekte genoemd. Deze ziekte wordt hoogstwaarschijnlijk veroorzaakt doordat het bijenvolk zwak is, mogelijk als gevolg van de varroamijt.
Kleine bijenkastkever
De bijenkastkever komt uit Afrika en vormt een toekomstige bedreiging voor de bijenvolken. Deze kever kruipt in de bijenkast en de larven voeden zich met honing, stuifmeel en broed. De larven infecteren de honing met hun ontlasting, waardoor deze niet meer eetbaar is. In Italië is de eerste bijenkastkever al gesignaleerd.
2. omgeving
Bestrijdingsmiddelen
Bestrijdingsmiddelen die worden gebruikt, vergiftigen ook de nectar en het stuifmeel dat door bijen wordt verzameld. Bij de verzameling hiervan wordt de bij vergiftigd, wat de gezondheid van de bijen ernstig in gevaar brengt.
Drachtplanten
In de afgelopen decennia is de landbouw steeds meer gericht op monoculturen. Dat betekent dat er grote gebieden op hetzelfde moment in bloei staan. Denk bijvoorbeeld in het voorjaar aan de koolzaadvelden. In die bloeiperiode is zo’n veld het walhalla voor de bij, maar na de bloei blijft er een stuk “ woestijn” over. De imker brengt zijn kast dan weer naar een andere plek bijvoorbeeld in het najaar naar de heide of voert het volkje bij met suikerwater. De solitaire bij is dan echter afhankelijk van andere dracht binnen een paar honderd meter van hun nestplek. Vroeger waren dat de akkerranden met “onkruiden”, maar lange tijd zijn die steeds gemaaid. Tegenwoordig zien we weer meer bewustzijn en worden de bermen weer ingezaaid met eenjarige bijenplanten. Op dit moment is een betere plek voor de bij om te overleven de stad, omdat daar meer variatie te vinden is. De afgelopen decennia is het aantal wilde drachtplanten op akkers en in weilanden sterk gedaald. Bijen hebben juist veel baat bij velden die vol staan met bijvoorbeeld korenbloemen, maar die tijd ligt helaas al ver achter ons.
Klimaatverandering
Door de klimaatverandering verandert ook het gedrag van bijen. In Polen is het eerste moment dat bijen voor de eerste keer uit hun kast komen vervroegd met 1 maand in de afgelopen 25 jaar. Op dat moment bloeit er nog niet veel in de omgeving. Door de extreme droogtes of juist natte periodes wordt de bloei van de planten ook beïnvloed. In 2015 hebben we te maken gehad met een zeer warme winter en in 2017 is het na een relatief normale winter opeens nog drie weken erg koud geweest. Dit heeft in Nederland voor een deel de appeloogst aangetast. Door de zachte winters beginnen bijen eerder met het broednest. Het is echter nog te koud om uit te vliegen en bovendien is er nog weinig voedsel te vinden, met als gevolg dat veel bijen niet overleven.
Praktische tips om de bij te helpen
Je ziet het: bijen kunnen jouw hulp goed gebruiken! Als je de bij een handje wilt helpen, kan dat op hele praktische manieren. We delen er tien met je!
1. Zet de bloemetjes buiten! Ook in de stad hebben bijen het prima naar hun zin, zolang mensen de bloemetjes maar buiten zetten. En laten we eerlijk zijn: zelf word je toch ook blij van bloemen?!
2. Plant of zaai bloemen die in het voorjaar of in het najaar in bloei staan. Voorjaarsbloeiers zijn bijvoorbeeld de krokus en de sneeuwklokje. Typische voorbeelden van najaarsbloeiers zijn de klimop en de herfstaster.
3. Gebruik geen gif. Vooral de solitaire bij heeft hier last van.
4. Geef de voorkeur aan bloemen met enkelbloemige bloemen. Zo kunnen bijen goed bij de nectar komen.
5. Zorg voor wat water in je tuin. Bijen hebben namelijk ook water nodig. Plaats bijvoorbeeld een bakje water met stro in je tuin, daar doe je bijen een groot plezier mee!
6. Snoei een bloem pas nadat deze is uitgebloeid. Zo hebben bijen er zoveel mogelijk plezier van!
7. Zorg voor rommelhoekjes in je tuin. Deze dienen als woonplaats voor solitaire bijen. Een insectenhotel helpt ook. Let wel op dat de holletjes splintervrij zijn, omdat splinters de vleugels van bijen beschadigen.
8. Heb je een moestuin? Laat een paar planten doorschieten! Bijen zijn dolblij met de bloemen die daar uit komen.
9. Neem een kruidentuin! Bijen zijn bijvoorbeeld dol op lavendel, tijm, marjolein en rozemarijn. Daarnaast kun je de kruiden zelf natuurlijk ook goed gebruiken tijdens het koken. Win-win!
10. Eet biologisch! Dit stimuleert boeren om op een natuurlijke manier te boeren, wat goed is voor de bij.
Wat zijn typische bijenplanten?
Bijen worden in principe blij van iedere plant die stuifmeel en nectar produceert. We hebben een speciaal overzicht gemaakt waarin je kunt zien met welke drachtplanten je de bijen elk seizoen een plezier kunt doen:
Meer soorten drachtplanten op: www.imkerpedia.nl
Wat zijn de verschillen tussen bijen en wespen?
Bijen en wespen worden nogal eens door elkaar gehaald. Er zijn inderdaad dingen die bijen en wespen met elkaar gemeen hebben. Veel mensen zijn bijvoorbeeld bang voor bijen en wespen. Tot op zekere hoogte is die angst gegrond, want zowel bijen als wespen kunnen inderdaad gemeen steken. Dit gebeurt echter alleen wanneer bijen en wespen zich bedreigd voelen. Naast overeenkomsten zijn er ook een aantal belangrijke verschillen tussen bijen en wespen. Een wesp is bijvoorbeeld veel geler dan een bij. Bovendien komen wespen, in tegenstelling tot bijen, af op zoetigheid. Zet op een warme zomerdag een glas limonade in je tuin en je kunt de klok erop gelijk zetten dat er in no time een heleboel wespen in zitten. Daarnaast zijn er nog meer verschillen. Wespen leven bijvoorbeeld maar één seizoen, terwijl bijen juist overwinteren. Als bijen en wespen steken, zijn de rollen omgekeerd: een wesp kan wel tien keer steken, terwijl een bij na één keer steken dood gaat. Wespen kunnen agressief zijn, terwijl bijen dat niet zijn. Bijen steken pas wanneer ze hun nest verdedigen. Ben je door een bij gestoken? Pak de angel er dan niet met je vinger uit, maar gebruik een mes en schraap de angel er met de botte kant voorzichtig uit. Voor verlichting bij een bijensteek helpt het om rabarber te gebruiken. Ook helpt het om het sap van weegbree over de steek te wrijven.
Andere leuke bijenweetjes
Je hebt in dit artikel al heel wat informatie over bijen gelezen. Toch valt er nog veel meer over bijen te vertellen. We delen nog wat weetjes met je!
- Elke bijenkorf heeft plaats voor slechts één koningin. Zijn er meer jonge koninginnen geboren? Dan ontstaat er een onderling gevecht of worden belegde doppen kapot gemaakt, nog voordat ze uitkomen.
- Bijen bestaan uit drie soorten: hommels, honingbijen en wilde bijen (solitaire bijen).
- Door een hoge bijenpopulatie (soms wel 60.000 bijen) gaat de geur van de koningin niet meer de hele bijenkast of korf door. Dit is het teken dat de populatie te hoog is en geeft aan dat het tijd wordt dat een deel uitvliegt.
- Bijen kom je op de meest onverwachte plekken tegen. Middenin de stad Utrecht is vorig jaar een bijenzwerm in een fietstas aangetroffen. Als bijen gaan zwermen, hebben ze drie dagen voedsel. Hierdoor is de kans dat ze gaan steken klein; ze zijn immers met andere dingen bezig.
- Als bijen gaan zwermen, geeft dat wel overlast, maar gevaarlijk wordt het niet. Blijf wel uit de buurt wanneer je allergisch bent voor bijen.
- Hommels kunnen dieper nectar zuigen dan honingbijen.
- De kleur van de honing is afhankelijk van de soorten bloemen die door bijen worden bezocht (er is onder andere klaverhoning en zonnebloemhoning).
- Imkers krijgen vaak de vraag of ze hun bijenkasten bij fruitboeren neer willen zetten. Dit zorgt namelijk voor extra goede vruchten.
- De wilde bijen (solitaire bijen) zorgen in verhouding voor de meeste bestuiving.
- In China doen mensen zelf de bestuiving: mensen gaan met kwastjes langs de bloemen langs om de bestuiving op gang te helpen.
- Elke imker heeft zijn eigen unieke manier van werken. Laat je eens inspireren; het is erg leuk om deze verhalen en ervaringen te horen.
- De koningin kan wel 2.000 eitjes per dag leggen.
- Iedereen kan de bijen helpen. Het maakt niet uit goed groot jouw tuin of balkon is.
Imker worden?
Wil je de bij een handje helpen door zelf imker te worden? Dan ben je van harte welkom bij de Bijenteeltvereniging Zwolle of informeer bij een vereniging bij uw in de buurt! Om zelf imker te worden, is liefde voor het vak zeer belangrijk. Bij het houden van bijen komt veel kijken. Door middel van speciale cursussen worden mensen klaargestoomd om zelf imker te worden.
Bronnen en meer informatie
Dit artikel is in samenwerking gemaakt met Bijenteeltvereniging Zwolle en met behulp van onderstaande bronnen.
